Полска го активираше членот 4 од НАТО, што сега? 

Полска го активираше членот 4 од Северноатлантскиот договор (НАТО) откако во средата беа забележани дури 19 повреди на нејзиниот воздушен простор од руски беспилотни летала, пишува Си-ен-ен.

Борбени авиони на НАТО соборија неколку руски дронови што влегоа во полскиот воздушен простор за време на нападот врз соседна Украина. Полското министерство за внатрешни работи подоцна соопшти дека вкупно 16 дронови биле пронајдени на различни локации низ земјата. НАТО-сојузниците сега формално расправаат за ситуацијата, која полските функционери ја оценија како „руска провокација“.

Што е членот 4 на НАТО?

Трансатлантскиот одбранбен сојуз се заснова на начелото дека нападот врз една членка претставува напад врз сите. Членот 4 од договорот ѝ овозможува на која било земја-членка формално да побара состанок на Северноатлантскиот совет, главното тело за одлучување, за да се разговара за понатамошните чекори.

Во членот стои: „Страните ќе се консултираат меѓусебно секогаш кога, според мислењето на која било од нив, ќе биде загрозен територијалниот интегритет, политичката независност или безбедноста на која било од страните.“ Не треба да се меша со членот 5, кој е темел на сојузот и кој оружениот напад врз една членка го смета за напад врз сите, со што се активира брза воена помош.

Според НАТО, расправата покрената преку членот 4 може „потенцијално да доведе до некаков облик на заедничка одлука или акција од името на Алијансата“. Процесот на консултации е клучен бидејќи сите одлуки се носат со консензус. Консултациите што ги побара Полска се одржаа во средата наутро на редовниот состанок на Советот во Брисел.

Што кажа Полска 

Полскиот премиер Доналд Туск во средата ја објави информацијата за упадите во воздушниот простор, истакнувајќи дека „голем дел“ од дроновите пристигнале од Белорусија. Инцидентот го нарече „повреда без преседан“ и ја потврди активацијата на членот 4. Други полски функционери сметаат дека големиот број дронови јасно укажуваат на намерен чин од страна на Русија. Обвинителството потврди дека најмалку некои од дроновите биле идентификувани како руски верзии на иранскиот дизајн шахед, познати како гербера.

Обраќајќи се пред парламентот, Туск рече дека, иако земјата не е во воена состојба, таа е поблиску до конфликт отколку кога било од Втората светска војна. Тој нагласи дека Полска се соочува со „непријател што не ги крие своите непријателски намери“.

Полскиот претседател Карол Навроцки во четвртокот изјави: „Руската провокација не беше ништо друго туку обид за тестирање на нашите способности и нашиот одговор. Тоа беше обид за проверка на механизмот на дејствување внатре во НАТО и нашата способност за реакција.“ Тој додаде: „Ви благодарам, затоа што ги поминавме сите овие тестови.“

Полските вооружени сили во четвртокот објавија ограничување на воздушниот сообраќај во источниот дел на земјата до 9 декември. Варшава, исто така, најави дека Советот за безбедност на ОН ќе свика итен состанок за инцидентот.

Од другата страна, руското министерство за одбрана соопшти дека во текот на ноќта кон средата извело напад врз Украина, но дека „немало планирани цели за уништување на територијата на Полска“. Тие тврдеа дека дроновите што ги користат имаат дострел до 700 километри. Без да понуди докази, Русија го нарече инцидентот „митови што Полска постојано ги шири за дополнително да ја ескалира украинската криза“.

Кога членот 4 бил активиран во минатото?

Членот 4 бил активиран седум пати од основањето на НАТО во 1949 година. Последен пат го побараа Полска, Бугарија, Чешка, Естонија, Латвија, Литванија, Романија и Словачка веднаш по руската инвазија врз Украина во февруари 2022 година. Полска се повика на него и во март 2014 година „по растечките тензии во соседна Украина, како резултат на агресивните акции на Русија“, по руската анексија на Крим.

Сите останати повикувања на член 4 ги иницираше Турција поради закани од Ирак и Сирија, последен пат во јули 2015 година по терористичките напади.

Што вели НАТО 

По состанокот на Советот во средата, генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, рече дека „сојузниците изразија солидарност со Полска и го осудија непромисленото однесување на Русија.“ Тој додаде: „Целосната проценка на инцидентот е во тек. Она што е јасно е дека повредата од синоќа не е изолиран инцидент.“

Врховниот командант на сојузничките сили на НАТО во Европа, американскиот генерал Алексус Гринкевич, во четвртокот изјави дека сè уште не е познато дали упадот на дроновите бил намерен или случаен.

Американскиот претседател Доналд Трамп сугерираше дека упадот можеби бил случаен. „Можеше да биде грешка,“ им рече на новинарите. „Можеше да биде грешка, но без разлика на тоа, не сум среќен околу ништо што има врска со целата таа ситуација, но се надевам дека ќе ѝ дојде крај.“ Претходно, на социјалната мрежа Трут сошл накратко објави: „Што со тоа што Русија го крши полскиот воздушен простор со дронови? Ете нè!“

Според податоците на американскиот Стејт департмент, во Полска моментално се стационирани околу 10.000 американски војници.